به بهانه 23 آبان روز جهانی دیابت

سونامی، موج یا رشته‌ای از امواج است که با سرعتی بیشتر از یک هواپیمای جت پهنه اقیانوس را می‌پیماید، به ساحل کوبیده می‌شود و تخریب وسیعی به وجود می‌آورد. همین توضیح کوتاه در ابعاد جغرافیایی تاثیرات سونامی به خوبی نشان می‌دهد که وقتی متخصص یا کارشناسی در رشته‌های دیگر مثلاً پزشکی از آن استفاده می‌کند چه قصدی دارد.

با انتشار نتایج حاصل از سه مطالعه بزرگ کشوری در زمینه آمار شیوع دیابت، افزایش 35‌درصدی جمعیت افراد دیابتی طی هفت سال گذشته آشکار شد و ایران در آستانه سونامی این بیماری قرار گرفت.
 در این امر با تغییر سبک زندگی مردم ایران و گرایش به تغییر نحوه پخت غذاها یا کم‌تحرکی شدت این بیماری در سال‌های آینده بیش از برآوردها و اعداد و ارقام کنونی خواهد بود.

داستان اعداد و ارقام نگران‌کننده از شرایط زندگی مردم ایران نشان از آن دارد که راه، پرپیچ و خم‌تر از تجویز یا توصیه مراکز درمانی به پذیرش مناسب بیماران دیابتی یا شناسایی آنهاست.

به گفته حسن هاشمی 60 درصد مردم پایتخت و 40 درصد مردم کشور چاق هستند و به دلیل مصرف بی‌رویه و بدون کنترل چربی و شیرینی‌ها با اضافه‌وزن هم به بدن و هم به سلامت روانشان آسیب وارد می‌کنند. 10 میلیون نفر نیز فشارخون بالا دارند. در کنار این افراد 5 /5 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند. 50 درصد از آنها اصلاً نمی‌دانند به دیابت مبتلا هستند و بدتر از آن 70 درصد آنها نیز درمان را جدی نمی‌گیرند و موضوع دیابت را پیگیری نمی‌کنند.

جمع‌بندی گفته‌های وزیر بهداشت نشان می‌دهد نه‌تنها دیابت بلکه افزایش میزان بیماری‌های غیرواگیردار در سطح کشور موجی سهمگین را به دنبال دارد که با نگاهی به وضعیت سنی جمعیت کشور می‌توان حدس زد که برخورد موج چه فاجعه‌ای را به دنبال می‌آورد.

وضعیت سنی کشور، آینده پیری را برای مردم کشور رقم می‌زند. جمعیت رو به پیر شدن است و سالمندی و مشکلات موجود در آن دوران در کنار این بی‌توجهی‌ها حکایت خوبی را تعریف نمی‌کند. به گفته وزیر بهداشت تا 36 سال آینده جمعیت بالای 60 سال ایران سه برابر می‌شود در حالی که اگر برنامه‌ریزی و هدفگذاری انجام نشود امکانات و توانایی کشور ممکن است دو برابر هم نشده باشد.

شرایط زندگی امروز ایرانیان از توصیف بیماری‌ها را می‌توان این‌گونه تصویر کرد: مصرف بی‌رویه سیگار و قلیان، استفاده متناوب از روغن‌های چرب و داغ‌شده (ترانس) در تغذیه و همچنین استفاده مداوم از خودرو و فرار از ورزش و تحرک. از همین سه عامل اگر یکی از آنها هم در زندگی روزمره وجود داشته باشد بر اساس آمار، موجب سرطان، بروز بیماری‌های قلبی، گرفتگی عروق و در نهایت سکته می‌شود.

یعنی با یک حساب سرانگشتی، چاقی، عدم تحرک و بی‌توجهی به نوع تغذیه در صدر سبک زندگی ایرانی‌هاست که تاکنون نه برنامه‌ای برای تغییر آن اجرا شده و نه رسانه‌های تاثیرگذار همچون تلویزیون یا نهادهای تبلیغاتی برای آن فکری کرده‌اند. موج‌ها لحظه به لحظه سهمگین‌تر می‌شوند و بار آنها برای رسیدن به ساحل بیشتر می‌شود. موج سنگین هم مخرب است و نابودگر. بی‌تردید اگر سدی جلوی این موج‌ها را نگیرد و مسیر آنها تغییر نکند، سونامی بیماری ما را با خود خواهد برد!

سدی برابر دیابت

فرزانه فرحی: سازمان بهداشت جهانی، شعار امسال خود را «شکست دادن دیابت» اعلام کرده است. برآورد می‌شود در سال 2014 حدود 422 میلیون انسان بالغ مبتلا به دیابت در جهان وجود داشتند که در مقایسه با 108 میلیون نفر سال 1980 رشد چشمگیری را نشان می‌دهد. در دهه گذشته شیوع دیابت در کشورهای با درآمد متوسط و پایین از کشورهای پردرآمد بیشتر بوده است. به طوری که 4 /35 میلیون نفر از دیابتی‌های جهان در منطقه جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا (MENA) زندگی می‌کنند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، دیابت در سال 2012 باعث مرگ 5 /1 میلیون نفر شد. قند خون بالاتر از حد نرمال باعث مرگ 2 /2 میلیون نفر دیگر شده است. 43 درصد از این مرگ‌ها در افراد زیر 70 سال اتفاق افتاده است همچنین برآوردها نشان می‌دهد این بیماری به هفتمین علت مرگ تا سال 2030 تبدیل خواهد شد.

بر اساس آمار فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) در سال ۲۰۱۵، بیش از ۳۷ هزار مرگ افراد ۲۰ تا ۷۹‌ساله در ایران ناشی از ابتلا به دیابت بوده است. بر اساس آمار این نهاد بین‌المللی 5 /8 درصد از جمعیت ۲۰ تا ۷۹‌ساله ایران به این بیماری مبتلا هستند. هزینه درمان هر کدام از مبتلایان به دیابت، ۶۳۶ دلار آمریکا محاسبه شده است. آمارهای این فدراسیون جهانی بیانگر این است که پیک هرم سنی مبتلایان به دیابت در ایران، افراد ۶۵ تا ۶۹‌ساله است.

دیابت یک بیماری مزمن است و هنگامی به وجود می‌آید که در آن سطح قند خون (گلوکز خون) بالاتر از حد نرمال باشد. بسیاری از مواد غذایی که ما مصرف می‌کنیم در بدن به گلوکز یا قند تبدیل می‌شوند تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرند. پانکراس که یک اندام بین معده و ستون فقرات است هورمونی به نام انسولین ترشح می‌کند. انسولین به انتقال گلوکز توسط خون به تمام سلول‌های بدن کمک می‌کند.

هنگامی که شما به دیابت مبتلا می‌شوید، پانکراس قدرت ترشح انسولین کافی را ندارد یا بدن نمی‌تواند از انسولین خود به درستی استفاده کند و این باعث می‌شود قند خون شما افزایش پیدا کند که در صورت پیروی از برنامه درمانی و دستورات پزشک، رعایت برنامه غذایی و فعالیت بدنی، شما می‌توانید از یک زندگی سالم و طولانی برخوردار باشید. در مقابل، نادیده گرفتن توصیه‌های پزشک، پیروی از رژیم غذایی نامناسب و حذف فعالیت بدنی، باعث ابتلای شما به عوارض دیابت، ازجمله عوارض عصبی، بینایی، قلبی و کلیوی خواهد شد.

بیماری دیابت برحسب اختلال به وجود آمده انواع مختلف دارد. دیابت نوع1 که در این افراد سلول‌های لوزالمعده هیچ انسولینی ترشح نمی‌کنند و بیشتر کودکان و نوجوانان مبتلا به این نوع بیماری می‌شوند. دیابت نوع2 که به دیابت بزرگسالی معروف است و انسولین ترشح‌شده در بدن موثر واقع نمی‌شود و نوع سوم که دیابت حاملگی است که خانم‌های باردار در زمان حاملگی به آن دچار می‌شوند.

دیابت و عوارض آن باعث زیان‌های اقتصادی قابل‌ توجهی به افراد مبتلا به دیابت و خانواده‌های آنها می‌شود و به سیستم‌های سلامت و اقتصاد ملی نیز از طریق هزینه‌های مستقیم پزشکی ضربه می‌زند.

ابتلا به این بیماری موضوع شایعی است اما با انجام یکسری کارهای روزمره در خانه، محل کار و محل تحصیل می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری یا بعد از ابتلا از خطرناک شدن آن جلوگیری کرد. در حال حاضر و با امکانات و دانش فعلی پیشگیری از دیابت نوع1 تقریباً غیرممکن است. نقطه آغازین برای زندگی با دیابت مدیریت کردن آن است. هر چقدر فرد بدون شناسایی و درمان دیابت، با آن زندگی کند، خطرات آن بیشتر می‌شود پس راه‌های ساده شناسایی این بیماری نظیر آزمایش قند خون باید در جامعه متداول شود. برای پیشگیری از دیابت نوع2 در سراسر جمعیت و بدون در نظر گرفتن اینکه احتمال ابتلای آنها به چه اندازه است باید سیاست‌های خاص کلی و فراگیر برای سلامت خوب تدوین شود که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است.

■ آموزش کامل جامعه در مورد بیماری: دانستن بیشتر در مورد علل به وجود آمدن بیماری و نحوه پیشگیری یا جلوگیری از وخیم شدن بیماری موجب می‌شود بتوانیم بهتر بیماری را کنترل کنیم. همچنین روش صحیح تزریق انسولین، نحوه تنظیم زمان تزریق انسولین و صرف غذا و چگونگی تنظیم دوز انسولین با کربوهیدرات مصرفی از جمله مواردی است که دانستن آن می‌تواند نقش بسزایی در بهبود روند کنترل قند خون داشته باشد

■ورزش منظم: ورزش علاوه بر کنترل وزن، با مصرف قند برای سوخت‌رسانی به ماهیچه‌ها افزایش قند خون را کند کرده و حساسیت نسبت به انسولین را افزایش می‌دهد.

■ تغذیه سالم: غذا خوردن سالم سنگ‌بنای زندگی سالم است، اما اگر شما دیابت دارید، باید بدانید که چه غذاهایی سطح قند خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد. البته فقط نوع غذایی که می‌خورید اهمیت ندارد بلکه مقدار و ترکیب آن نیز مهم است.

■ اجتناب از مصرف الکل: کبد انسان به منظور مقابله با افت قند خون به طور طبیعی قند ذخیره‌شده را آزاد می‌کند اما اگر کبد شما مشغول متابولیزکردن الکل شود، سطح قند خون شما کمکی از طرف کبد دریافت نخواهد کرد. الکل می‌تواند باعث کاهش شدید قند خون تا 24 ساعت و بیشتر شود.

■کنترل مستمر فشار خون و چربی: کنترل دیابت نیاز به مراجعات مرتب و چکاپ پزشکی دارد. قند خون خود را طبق دستور پزشک در ساعات معینی پیش از وعده غذایی، پس از آن و پیش از خواب بررسی کنید. مقادیر آن را یادداشت کنید و با مقادیر طبیعی مقایسه کنید. قند خون طبیعی ناشتا 80 تا 120 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر بوده و پس از صرف غذا حداکثر تا 200 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر طبیعی است.

■ کنترل وزن: افراد مبتلا به دیابت نوع2 اغلب اضافه‌وزن دارند یا دچار درجاتی از چاقی هستند و علاوه بر اینکه چاقی خود خطر فاکتوری برای ابتلا به دیابت است، کنترل قند خون را نیز با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.

■ کنترل استرس: اگر شما فردی استرسی هستید بدن شما در پاسخ به استرس طولانی‌مدت ممکن است سطح قند خون شما را بالا ببرد و باعث شود روتین قند خون شما جابه‌جا شده و دچار دیابت شوید.

علاوه بر این اقدامات فردی، جوامع و دولت‌ها نیز می‌توانند با اقداماتی شعار سازمان بهداشت جهانی در خصوص شکست دادن دیابت را محقق سازند. مهم‌ترین اقدام شاید ایجاد یک مکانیسم ملی نظیر کمیسیون‌های چندبخشی سطح بالا به منظور اطمینان از تعهدات سیاسی، تخصیص منابع، رهبری موثر و حمایت برای پاسخ یکپارچه در خصوص این بیماری غیرمسری باشد.

 ایجاد اهداف و شاخص‌های ملی توسط وزارت بهداشت به منظور بالا بردن سطح مسوولیت‌پذیری نیز یک راهکار مناسب دیگر خواهد بود. اقدامات اولویت‌بندی‌شده به منظور جلوگیری از اضافه‌وزن و چاقی افراد باید قبل از تولد و در دوران کودکی انجام گیرد. اجرای برنامه‌ها و سیاست‌هایی برای بهبود و همه‌گیر کردن شیردهی مادران به نوزادها و مصرف مواد غذایی سالم و عدم مصرف مواد غذایی ناسالم نظیر نوشیدنی‌های قندی نیز می‌تواند به کاهش همه‌گیر شدن دیابت کمک کند.

 ایجاد محیط‌های همگانی برای فعالیت‌های ورزشی شاید یک راه غیرمستقیم اما موثر برای مقابله با دیابت باشد. ترکیبی از سیاست‌های مالی و قانونگذاری و همچنین افزایش آگاهی در خصوص خطرات سلامت بهترین راهکار برای گسترش رژیم‌های غذایی سالم خواهد بود. همچنین تقویت ظرفیت ملی برای جمع‌آوری، تحلیل و استفاده از آمار افراد مبتلا به دیابت، می‌تواند یک عامل کلیدی برای شناسایی روند دیابت در کشور باشد.

به طور کلی یک راه‌حل ساده در خصوص حل مشکل دیابت وجود ندارد اما یک مداخله چندبعدی و هماهنگ می‌تواند تفاوت قابل‌توجهی ایجاد کند. هر فردی در جامعه می‌تواند نقشی در کاهش اثرات تمامی انواع دیابت داشته باشد. دولت، خانه‌های بهداشت، افراد مبتلا به دیابت، خانواده‌های آنها، جوامع مدنی، تولیدکنندگان غذا و سازندگان و عرضه‌کنندگان دارو همگی برای غلبه بر دیابت و بهبود زندگی افراد مبتلا به این بیماری باید دست به دست هم دهند.