در سالهای اخیر  تغييرات اقتصادي- فرهنگي در كشور هاي مختلف با تغييرات سريع اجتماعي همراه بوده است.
هر چند ارتقای وضعیت اقتصادی جوامع بر روند ارتقاء سلامت جامعه تاثیری مستقیم گذاشته،  لیکن همین  شرایط جدید نیز موجب تغییر فرهنگ زندگی و در نتیجه ایجاد بيماري هاي مزمن غيرواگير و عوارض ناشي از آن نیز گردیده است.

 

بيماري هاي ناشي از تغییر شيوه زندگي

اين بيماري ها داراي عوامل خطرزاي مشترك هستند كه حاصل شيوه نامطلوب زندگي از جمله تغذيه ناسالم، مصرف سيگار،بي تحركي و تنش هاي عصبي است. هر چند ممکن است زمينه ژنتيكي هم داشته باشند.
اما اثبات گردیده که  شیوه زندگی مهم تر از جنبه ارثی بیماری بوده است.

عوامل عمده اين بيماري ها شامل موارد زیر می باشند:
بالا بودن فشار خون،
مصرف دخانيات،
اختلالات چربي خون،
ديابت
 چاقي
سكته هاي مغزي
حملات قلبي،
پوكي استخوان ،

کلیه مشکلات بوجود آمده از تغییر سبک زندگی بيماري هاي غير واگير يا بيماري هاي تحليل برنده ناميده ميشوند.

 

تغيير الگوي بيماري ها در جهان

با پيشرفت بهداشت و افزايش سطح  ايمن سازي  بسياري بيماري هاي واگيردار کنترل گردیدند . اما  در سالهای اخیر  روند رو به رشد بيماري هاي غيرواگير بوجود آمده است.

همانند مشکلات زیر:

بيماري هاي قلبي عروقي

براساس آمارهاي سازمان بهداشت جهاني، بيماري هاي قلبي عروقي ناشي از تصلب شرائين سرخرگ هاي كرونر قلب در رده اول علل مرگ و مير در سراسر جهان در آمده اند.

 ديابت

 آمار هاي سازمان بهداشت جهاني و فدراسيون بين المللي ديابت بيانگر افزايش سريع فراواني ديابت حتي در سنين پائين بوده اند اين مشكل بيشتر گريبانگير كشور هاي در حال توسعه است.

مسئله مهم در ابتلا به دیابت این است که  سن ابتلا به بيماري  در كشور هاي در حال توسعه بالا و معمولا  پس از سن بازنشستگي می باشد،  در حالي كه در كشور هاي در حال توسعه بيماري بيشتر گريبانگير افراد ۳۵تا۶۴ ساله مي شود كه علاوه بر عوارض بيماري، باعث از كار افتادگيهزینه  اقتصادي بر جامعه می شود.

 بيماري هاي بدخيم

این بیماریها به موازات صنعتي شدن جوامع، به وجود می آیند.

مانند بیماریهای بدخيم ريه، روده بزرگ ركتوم، پستان و پروستات و معده و ......
 
بيماري هاي مزمن دستگاه تنفس

اين دسته بيماري ها به ويژه بيماري هاي مزمن انسدادي ريه (COPD) و آسم در كشور هاي مختلف رو به افزايش گذاشته اند و پيش بيني مي شود كه این بیماری تا سال۲۰۲۰،  سومين عامل شايع مرگ و مير در جهان خواهد بود.

 عوامل خطرزاي بيماري هاي غيرواگير

 ۱-تغييرات شيوه زندگي

تغيير سبك زندگي در كشورهاي در حال توسعه، رژيم غذايي معمول را به شدت تحت تأثير قرار داده و باعث گرايش مردم به غذا هاي چرب و با منشأحيواني به جاي غذاهاي سنتي اين جوامع شده است. رژيم غذايي جديد اين كشورها سرشار از انواع چربي اشباع (مانند انواع روغن جامد)،،كلسترول و مواد قندي است كه به شدت بر خطر ابتلا به بيماري هاي غير واگير مي افزايد.
 رژيم غذايي سرشار از چربي هاي اشباع و فاقد مقادير كافي غذا هاي گياهي يك عامل خطرزاي شناخته شده براي تصلب شرائين، بيماري هاي عروق كرونر، پرفشاري خون و تعداد زيادي از بيماري هاي بدخيم است به علاوه چنين رژيم غذايي با بروز چاقي هم ارتباط دارد.

باپيروي از شيوه تغذيه سالم، حفظ وزن طبيعي و فعاليت جسمي مداوم مي توان خطر ابتلا به بيماري هاي بدخيم را به ميزان ۳۰ درصد كاهش داد.

 ۲-مصرف دخانيات

امروزه حدود۱/۲بيليون نفر در جهان دخانيات مصرف مي كنند كه ۸۰ درصد ايشان در كشور هاي كم درآمد زندگي مي كنند. مصرف دخانيات مهم ترين عامل قابل پيشگيري بيماري هاي غير واگير است كه باعث افزايش مرگ و مير در اثر سكته هاي قلبي و مغزي و افزايش احتمال ابتلا به بسياري بيماري هاي بدخيم مي شود. مصرف دخانيات احتمال ابتلا به سرطان ريه را ۲۰تا ۳۰ درصد افزايش مي دهد و نزديك به ۸۰ تا ۹۰ درصد بيماري هاي بدخيم مري، حنجره و حفر‌‌‌ه دهاني در اثر مصرف دخانيات و الكل است.

۳-اضافه وزن و  چاقي

اضافه وزن و چاقي به نوبه خود بر ساير عوامل خطرزاي بيماري هاي غيرواگير تأثير مي گذارد و به عنوان مثال باعث اختلالات قند خون از طريق مقاومت به انسولين ، بالا رفتن فشار خون و كلسترول خون مي شوند؛ همچنين باعث افزايش احتمال ابتلا به ديابت و بسياري انواع بيماري هاي بدخيم مي شوند.

۴-الكل

در طي سال هاي گذشته مصرف الكل در بسياري كشور ها افزايش يافته است كه بيشترين مورد آن مربوط به كشور هاي در حال توسعه بوده است. الكل عامل بروز۲۰تا۳۰ درصد موارد بيماري هاي بدخيم مري، بيماري هاي كبدي، صرع، سوانح و تصادفات است.

چه راهكاري بايد انديشيد؟

پس از سال ها تجربه در كشور هاي وسعه يافته، مشخص شد كه پيشگيري از بيماري هاي غير واگير به مراتب مؤثرتر و مقرون به صرفه تر از درمان اين بيماري هاست.
همانگونه كه می دانید پيشگيري و درمان بيماري هاي مزمن، دو كفه ترازوي كنترل بيماري هاي مزمن هستند كه هر دو با بهداشت جامعه مرتبط هستند و بديهي است كه همانند ساير موارد پيشگيري مقدم بر درمان است.

از آنجا كه بيماري هاي مزمن سنين بزرگسالي به طور عمده از اوايل عمر منشا مي گيرند، با اصلاح بنيادي الگوي غذايي و شيوه زندگي از دوره کودکی مي توان با تأمين تغذيه مناسب براي مادر و شير خوار هم از بار بيماري هاي ناشي از فقر اقتصادي كاست، همه به پيشگيري از بيماري هاي مزمن سنين بعدي  و برقراري عادات  مادام العمر پيروي از الگوي غذايي سالم و تحرك كافي كمك كرد.

در سال هاي اخير توجه زيادي به پيشگيري اوليه عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك بيماري هاي مزمن بزرگسالي معطوف شده است زيرا:

۱-شواهد لازم مبني بر شروع روند بيماري هاي غيرواگير در دوران كودكان شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي پايدار مي ماند.

۲-عوامل خطر رفتاري و بيولوژيك مرتبط با بيماري هاي غير واگير در دوران كودكي شكل گرفته و تا سنين بزرگسالي پايدار مي ماند.

۳-عوامل خطرزاي متعددي از جمله چاقي اختلالات چربي خون و بالا بودن فشار خون از دوران كودكي و نو جواني تا بزرگسالي تداوم يافته و با بروز بيماري ها در سنين بعدي ارتباط دارد.

۴-يافته هاي مطالعات گوناگون در مورد روند به سرعت رو به افزايش اضافه وزن و بي تحركي و همچنين گرايش به مواد مغذي پركالري و كم ارزش از نظر غذايي هشدار داده اند.

۵-تراكم توده استخواني در دوران كودكي و نو جواني تكامل يافته و با پيشگيري از پوكي استخوان در سنين بعدي ارتباط دارد.

۶-بيشتر عوامل خطرزاي بيماري هاي غير واگير از سنين كودكي قابل پيشگيري و كنترل هستند.

نشان داده شده كه عادات غذايي الگوي فعاليت جسمي و رفتار هاي مرتبط با مصرف دخانيات از سنين پايين شكل گرفته تا حدود ۱۸ ساگي تثبيت شده و در طول سال هاي بعدي عمر پايدار مي ماند، لذا توصيه مي شود قبل از تثبيت اين عادات و در نتيجه تغيير عادات شكل گرفته اقدامات لازم براي پيروي از اصول شيوه سالم زندگي به مرحله اجرا در آيد چرا كه تلاش هاي بعدي در جهت تغيير عادت هاي تثبيت شده بسيار مشكل و غير ممكن خواهد بود.

عادات نامطلوب جاري در شيوه زندگي كودكان و نوجوانان جامعه ما، علاوه بر اينكه تهديدي براي سلامتي اين گروه سني آسيب پذير تلقي ميشود ، كشور ما را در معرض خطر اپيدمي بيماري هاي غير واگير در طي دو دهه آينده قرار داده است. پيروي از شيوه زندگي سالم مي تواند به كاهش خطر بيماري هاي غير واگير از جمله بيماري هاي قلبي عروقي ،ديابت ، پوكي استخوان و برخي سرطان ها كمك كند. بنابر اين لزوم مداخلات بنيادي وسيع جهت آموزش دست اندركاران بهداشت و سلامت كودكان و نو جوانان و همچنين آموزش خانواده ها با اصول صحيح شيوه زندگي سالم و فراهم آوردن امكانات مناسب عملي در اين راستا مشخص مي شود. از سوي ديگر با توجه به اينكه فرزندان بهترين پيام رسان براي والدين هستند، آموزش كودكان و نو جوانان علاوه بر مفيد بودن براي اين گروه سني آسيب پذير خواهد توانست به اصلاح شيوة زندگي خانواده نيزكمك كند.

از سال ۲۰۰۴ ميلادي  شعار فدراسيون جهاني قلب چنین مطرح شده است که :