انجمن بهداشتی ها

خطوط قرمز تغذيه در روزه‌ داري مي‌تواند به تغذيه مناسب کمک بسیاری نماید.

بدن انسان براي حفظ سلامتي خود همواره مقداري چربي به عنوان ذخيره انرژي در نقاط مختلف ذخيره مي‌کند. اين چربي‌ها به مرور ممکن است مقداري از کاروتنوئيدهاي خورده شده توسط فرد را در خود ذخيره نموده و تغيير رنگ دهند. به علاوه در مدت طولاني اگر اين چربي‌ها در بدن باقي بمانند، به شکل فشرده‌تر در آمده و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربي‌هاي قرار گرفته در مرکز بدن نيز کمتر مي‌شود. روزه‌ داري به بدن فرصت مي‌دهد تا اين چربي‌هاي زمانمند را بسوزاند و پس از پايان دوره روزه‌داري، به جاي آنها چربي تازه و مناسب‌تري را جايگزين نمايد. به ويژه براي افرادي که چربي زيادي در بدن خود ذخيره کرده‌اند، فرصت مغتنمي ‌فراهم مي‌شود تا مقداري از چربي‌ها را براي توليد انرژي به مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.

گرچه روزه حتي براي افراد لاغر نيز مي‌تواند مفيد باشد، ولي ذکر اين نکته ضروري است که اگر فرد بسيار لاغر و يا داراي بيماري لطمه زننده و يا شرايط فيزيولوژيکي خاصي باشد که طبق نظر پزشک، روزه‌داري منجر به صدمه به بدن او مي‌شود، روزه‌داري براي او قابل توصيه نخواهد بود.

بدن انسان علاوه بر نياز به انرژي براي زنده ماندن و انجام فعاليت‌هاي روزمره، به پروتئين‌ها نيز براي ساخت سلول‌هاي جديد (جايگزين سلول‌هاي مرده و نيز سلول‌هاي اضافه در زمان رشد و نمو) نياز دارد. اگر مقدار انرژي که از کربوهيدرات‌ها (اعم از کربوهيدرات‌هاي ساده مثل قند و شکر و يا انواع پيچيده مثل نشاسته موجود در نان، برنج،‌ سيب‌زميني، ذرت و جو) و چربي‌ها (اعم از انواع حيواني و يا گياهي شامل روغن‌هاي مايع و جامد) به بدن مي‌رسد کافي نباشد، بدن به ناچار به سوزاندن پروتئين‌هاي با ارزش خود روي مي‌آورد. افرادي که در اثر داشتن رژيم‌هاي غذايي نادرست وزن زيادي را در مدتي کوتاه از دست مي‌دهند، در واقع عضلات خود را از دست مي‌دهند. لازم به ذکر است پروتئيني که در بدن از بين برود ممکن است مدت‌ها وقت و غذاي مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جايگزين شود. به همين ترتيب، اگر روزه‌ داري براي کساني منجر به سوخت شديد پروتئين‌هاي بدن شود، لازم است رژيم غذايي اين افراد به دقت مورد بازنگري و کنترل قرار گيرد.

به هنگام روزه‌ داري، سطح انسولين خون در طي روز پايين‌تر از روزهاي معمولي است.

در واقع بدن از ذخاير انرژي خود يعني گليکوژن يا قند حيواني ذخيره شده در کبد و عضلات و همچنين از چربي موجود در بافت چربي براي تامين انرژي استفاده مي‌کند که اينها موجب افزايش سطح انسولين خون نمي‌شوند و به همين دليل، هنگام روزه‌ داري ميزان انسولين خون کمي‌پايين‌ تر از روزها ي ديگر است. کاهش انسولين خون احتمال ذخيره چربي (شروع چاقي) و همچنين احتمال مقاوم شدن سلول‌ها به انسولين (که خود زمينه‌ساز شروع ديابت است) را کاهش مي‌دهد. روزه‌داري علاوه بر اين که منجر به استراحت دستگاه گوارش مي‌شود، سوخت‌وساز بدن را تنظيم کرده و احتمال ابتلا به برخي بيماري‌ها از جمله افسردگي و استرس، افزايش فشارخون، ميگرن، افزايش وزن، بي‌خوابي و گاها ديابت را کاهش مي‌دهد. با اين حال، در برخي موارد روزه داري مي‌تواند در افراد بيمار لطماتي را به سلامت فرد وارد سازد که به همين دليل لازم است اين افراد براي اطمينان از بي‌خطر بودن روزه گرفتن با پزشک خود مشورت کنند تا درصورت احتمال لطمه به سلامتي، از روزه گرفتن خودداري نمايند. در اين مقاله به تاثير روزه‌داري بر بعضي بيماري‌ها مي‌پردازيم. باشد که اطلاعات ارائه شده بتواند در امر راهنمايي مبتلايان به هنگام روزه‌داري سودمند افتد.

 ديابت و روزه‌ داري

ديابت از جمله بيماري‌هايي است که بسته به ميزان شدت و همچنين نوع آن، توصيه‌هاي متفاوتي براي روزه داري خواهد داشت. افراد مبتلا به ديابت که دارو دريافت مي‌کنند، با توجه به شدت بيماري و با مشورت پزشک ممکن است مجاز به روزه‌داري باشند. در مبتلايان به ديابت غيروابسته به انسولين (ديابت نوع 2) که داراي اضافه وزن بالا باشند (BMI بالاتر از28دارند) و با دريافت منظم دارو (به صورت 2 بار در شبانه روز) قندخون خود را کنترل مي‌کنند، روزه‌داري نه تنها مضر نيست، بلکه مي‌تواند مفيد نيز باشد.

1.افراد مبتلا به ديابت (چه از نوع وابسته به انسولين و چه غير وابسته به انسولين) که هنوز بيماري خود را کنترل نکرده اند و قند خون آنها هنوز به حد قابل قبولي نرسيده است.

2. مبتلاياني که قند بالا داشته، ولي هنوز از داروي خاص و همچنين فعاليت بدني مناسب جهت درمان ديابت پيروي نمي‌کنند.

3. مبتلايان به ديابت نوع 1 (وابسته به انسولين) که در روز چند نوبت لازم است انسولين تزريق کنند.

4. ديابتي‌هاي مبتلا به عفونت.

5. افراد مبتلا به پرفشاري خون کنترل نشده و همچنين آنژين (نوعي بيماري قلبي) درمان نشده.

6. آنان که سابقه کتواسيدوز ( افزايش اجسام کتوني درخون و ادرار) دارند.

7. افرادي که در طول روز 2 بار يا بيشتر به افزايش قندخون (هيپرگليسمي) ياکاهش آن (هيپوگليسمي) دچار مي‌شوند. اگر فرد دچار تعريق، عرق سرد و تپش قلب شود، اين نشانه افت قند خون است که در اين صورت بايد روزه‌ باز شود.

8. خانم‌هاي باردار و يا شيرده مبتلا به ديابت

9. افراد سالخورده مبتلا به ديابت

1. افزايش دريافت مواد غذايي پرچرب و پرکربوهيدرات و به طور کلي پرخوري در افراد ديابتي، منجر به افزايش قند خون و افزايش وزن خواهد شد. بيماران ديابتي در طول روزهاي ماه رمضان مانند روزهاي معمولي بايد از دريافت کالري بيش از حد و همچنين مواد غذايي حاوي کربوهيدرات ساده مانند قند و شکر بپرهيزند.

2. انجام فعاليت بدني سبک يا متوسط در افراد مبتلا به ديابت غيروابسته به انسولين، عارضه‌اي نخواهد داشت.

3. در طول ساعات روزه‌داري حتما قند خون و اجسام ستوني ادرار بايد در چندين نوبت بررسي شود.

4.وزن فرد بايد در طول ماه رمضان روزانه کنترل شده و در صورت هر گونه کاهش وزن شديد يا افزايش وزن بيشتر از ? کيلوگرم، حتما با پزشک مشورت شود.

5. در صورت احساس هر گونه علايم ناشي از کاهش يا افزايش شديد قند خون، بايد روزه را باز کنند.

6. بعد از پايان ماه مبارک رمضان ميزان و نوع داروي مصرفي و همچنين رژيم غذايي به حالت قبل ازماه رمضان بر‌گردد.

7.اگر براي خوردن سحري بيدار نشوند، بهتر است از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند، زيرا احتمال پايين افتادن قند خون و عوارض ديگر افزايش مي‌يابد.

8.اگر بعد از افطار قند خون بالاي 250 باشد، لازم است شب بعد 20درصد از کالري دريافتي کم شود. اگر هنگام سحر نيز قند خون بالاي 200 باشد، بايد از غذاي سحري دفعات بعدي 20 درصد کم شود. چنانچه قند خون بالاي 350 باشد، توصيه مي‌شود اصولاً روزه نگيرند.

9. چنانچه مصرف قرص فراموش شود (خصوصاً در صورتي که معمولاً قند خون بالاست)، بهتر است آن روز را روزه نگيرند .

10. بيماران ديابتي که به نحوي دچار عوارض مزمن ديابت بر کليه‌ها، چشم، قلب و .... شده‌اند، هر چند ممکن است با روزه گرفتن دچار مشکل حادي نشوند، ولي براي پيشگيري از پيشرفت عوارض مزمن بهتر است روزه نگيرند و يا با متخصص مربوطه مشورت کنند.

روزه‌ داري، عيوب انکساري چشم (نزديک‌ بيني و دوربيني) را تشديد نمي‌کند و جز در موارد نادري مثل نزديک‌ بيني شديد با نمره عينک بالاتر از 18، در موارد ديگر منعي براي روزه‌ داري وجود ندارد. تغذيه عصب بينايي در افراد مبتلا به نزديک بيني شديد با نمره عينک بالاتر از 18، در اثر روزه‌ داري مختل مي‌شود و به همين دليل متخصصان چشم به اين افراد توصيه مي‌کنند روزه نگيرند. بيماران مبتلا به آب سياه با فشار طبيعي دسته ديگري از بيماران چشمي‌ هستند که روزه‌داري براي آنان ممنوع است.

درباره علت بروز تاري ديد ناشي از گرسنگي بايد گفت تاري ديد که در برخي از افراد روزه‌ دار ايجاد مي‌شود، ارتباطي به عيوب چشم نداشته و عموما به دليل کم‌خوني، کاهش قند خون، افت فشار خون و يا ناشي از اختلالات خونرساني به چشم و مغز است.

روزه‌ داري در بيماران مبتلا به افسردگي و بيماري‌هاي خفيف علاوه بر اين که انجام فريضه ديني است، ضمنا به عنوان يک شيوه روان‌ درماني و تغيير رفتار محسوب شده و سلامت رواني را تقويت مي‌کند. روزه‌ داري همچنين قدرت اراده و تصميم‌ گيري و توان اجرايي اين بيماران را نيز افزايش مي‌دهد. البته بيماران مبتلا به اختلالات رواني، بايد علاوه بر تغذيه مناسب در ايام روزه‌ داري، برنامه‌ ريزي خاصي براي مصرف داروهاي خود در افطار و سحر نيز داشته باشند. لازم به يادآوري است که اگر اين بيماران در طي مراحل بهبود از تغذيه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانيسم‌هاي تطابق رواني ضعيف‌تر عمل کرده و به خوبي نمي‌توانند با تغييرات حاصله از نظر سبک زندگي روزانه در اين ماه کنار بيايند، در نتيجه با عود و يا تشديد علايم بيماري مواجه مي‌شوند که به همين دليل توصيه مي‌شود اين قبيل بيماران از روزه‌داري مستمر يک ماهه خودداري کنند.

زنان باردار در سه ماه اول بارداري به ويژه هشت هفته اول به دليل تشکيل سلول‌هاي مغزي جنين نبايد روزه بگيرند. پس از آن نيز تنها در صورتي يک خانم باردار مي‌تواند روزه بگيرد که فعاليت روزانه کمي‌ داشته باشد و آزمايش‌هاي خون و ادرار او نيز طبيعي باشد. خانم‌هاي شيرده از ماه دوم شيردهي درصورتي که کاهش شير در آنها اتفاق نيفتد و احساس ضعف و بي حالي شديد و يا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، مي‌توانند همزمان روزه بگيرند.

با توجه به اين که در ماه مبارک رمضان، افراد در معرض کم‌آبي شديد قرار گرفته و مواد زائد با غلظت بالا در ادرارشان دفع مي‌شود، بنابراين در اين ماه براي پيشگيري از تشکيل سنگ‌هاي کليه و سيستم ادراري، بايد مبادرت به مصرف مايعات بيشتري در سحر و افطار نمايند. درعين حال، افرادي که تشکيل سنگ‌هاي ادراري در آنها فعال بوده و بيش از دو سنگ ادراري ظرف مدت ? ماه داشته‌اند و يا هم‌اکنون داراي سنگ ادراري هستند، بهتر است موارد احتياط را در زمينه مصرف مايعات رعايت نمايند، اما روزه‌داراني که فقط يک نوبت سنگ ادراري درمان شده داشته‌اند، به شرط مصرف آب فراوان بين افطار تا سحر مي‌توانند روزه بگيرند، هر چند ضروري است که اين افراد کماکان تحت نظر پزشک متخصص باشند.

بيماران کليوي که تحت درمان دياليز قرار گرفته‌اند، بايد از روزه گرفتن خودداري کنند. با توجه به اينکه بيماران دياليزي قدرت تطابق پرخوري و کم‌خوري را ندارند و بيشتر اوقات هم کم‌اشتها هستند، از نظر پزشکي، قادر به روزه گرفتن نمي‌باشند.

در خصوص روزه‌ داري براي بيماران کليوي (سنگ‌ ساز)، توصيه‌مي‌شود که اين افراد در طول روزه‌داري از انجام فعاليت فيزيکي سنگين و قرار گرفتن در معرض تعريق، خودداري نمايند و در طول شب براي رقيق کردن ادرار و شستشوي کليه‌ها مايعات فراوان بنوشند، تا حد امکان حجم غذاي دريافتي را کمتر نموده و به خصوص در مواقع سحري، غذاي سبک و آب زياد بنوشند و مصرف غذاهاي حاوي املاح سنگ‌ ساز (مانند نوشابه‌هاي گازدار، غذاهاي با منشا حيواني که به علت دارا بودن فسفات زياد، دفع کلسيم از ادرار را افزايش مي‌دهند) و غذاهاي حاوي اگزالات (از قبيل کاکائو، چاي پررنگ، آجيل و سبزيجاتي مانند، اسفناج، کلم، ريواس و گوجه فرنگي) را کاهش دهند.

برخي از مبتلايان به اضافه وزن، به منظور لاغر شدن تحت رژيم‌هاى درمانى هستند و با آمدن ماه مبارک رمضان دچار سردرگمي‌مي‌شوند، زيرا محدوديت‌هاى ويژه غذايى آنان، زمان بندي خاص صرف غذا را مي‌طلبد که در ماه مبارک اين زمان‌بندى‌ها به هم مى‌خورد. لازم به ذکر است که رژيم غذايى اين گونه افراد تغيير عمده‌اي پيدا نمي‌کند و تنها با چند جابه‌جايى جزئى و رعايت چند مسأله مهم به همان نتايج مقرر دست خواهند يافت. در واقع اين افراد همان مقدار مواد غذايي رژيم خاص خود را دريافت مي‌نمايند، ولي ساعات دريافت غذا تا حدودي تغيير مي‌يابد. به عنوان مثال، در روزهاي عادي فاصله زماني بين وعده‌هاي شام و صبحانه روز بعد، حدود 10 ساعت مي‌باشد.

به همين ترتيب در روزهاي ماه مبارک نيز مدت زماني بين 14-10ساعت بين سحري يک شب با افطار شب بعد فاصله وجود دارد. توصيه مي‌شود صبحانه معمول روزهاي غير روزه‌داري را در افطار صرف نموده و با فاصله قابل قبولي شام را بر اساس شام روزهاي معمول (غير روزه‌داري)، صرف کنند. ضمنا ناهار روزهاي معمول، در ايام روزه‌داري به سحري منتقل مي‌شود. بديهي است که ميان وعده‌هاي روزهاي معمول (شامل آنچه که در قبل از ظهر و عصرانه صرف مي‌شد) نيز، بين افطار و زمان خواب قابل صرف مي‌باشند.

بهترين زمان براى انجام فعاليت بدنى آهسته و پيوسته، بعد از افطار است، چرا که انجام ورزش در طول روز موجب از دست دادن انرژى و تعريق گرديده و به نوبه خود مي‌تواند سبب ضعف، بى‌حالى و سرگيجه شود. انجام پياده‌روى آهسته و پيوسته پس از افطار علاوه بر مصرف کالري، با ايجاد حرکات عضلات شکم موجب به حرکت واداشتن دستگاه گوارش و کمک به هضم مواد غذايى خورده شده مي‌شود. کساني که تا حدودي لاغر هستند، مي‌توانند به شرطي که غذاي کافي را در وعده‌هاي افطار تا سحر دريافت کنند، اقدام به روزه‌ داري نمايند. بايد توجه داشت که استفاده از مواد خيلي شيرين مانند زولبيا، باميه، شيريني و کيک به هنگام سحر به اشتها لطمه زده و تنها مدت زمان کوتاهي قند خون فرد را بالا نگه مي‌دارند، بنابراين در هنگام سحر بهتر است از غذاهايي مثل سبزيجات، ميوه‌جات، مغزهاي گياهي، پنير، سبزي، گردو، نان، گوجه‌فرنگي، خيار، ميزان مناسب چاي و يا آب ولرم استفاده شود.

پزشکان معتقدند در اين ماه به دليل آن‌که افراد از پرخاشگري، رفتارهاي تهاجمي، استرس و هيجان، کشيدن سيگار، مصرف چاي و قهوه دوري مي‌کنند، بنابراين امکان بروز سکته قلبي در آنها کاهش مي‌يابد. مجموعه اين تغييرات در وضعيت رفتار و تغذيه افراد، دو عامل مهم جهت حفظ سلامتي فرد در طول ماه مبارک رمضان است.

روزه به کاهش پرفشاري خون کمک مي‌کند. افراد مبتلا به پرفشاري خون، بايد در طول روز، فشار خون خود را چک کنند. اگر در طول روز، بيمار دچار تغيير و بالا رفتن فشار خون شود، نبايد روزه بگيرد، اما اگر در طول روز فشار خون فرد تغيير نکرد، روزه گرفتن موردي ندارد.

حدود بيست روز پس از شروع ماه مبارک رمضان ميزان "هموسيستئين"، اصلي‌ترين عامل بروز سکته قلبي در خون افراد به‌شدت کاهش مي‌يابد. از طرف ديگر، ميزان کلسترول خوب (HDL) نيز افزايش يافته و غلظت خون هم در حد طبيعي قرار مي‌گيرد. کاهش ميزان تري گليسيريد‌ها و کلسترول بد (LDL) از ديگر اثرات مثبت ناشي از روزه‌داري در اين افراد خواهد بود.

بيماران قلبي- عروقي بايد طبق يک رژيم غذايي خاص روزه بگيرند و از مصرف غذاي سنگين در افطار خودداري نموده و درعين حال رژيم پايين آورنده فشار خون تجويز شده توسط مشاور تغذيه را رعايت نمايند. علاوه بر اين، عدم استفاده از غذاهاي نفخ‌آور (مانند حبوبات و شير در افرادي که مدت زمان طولاني شير مصرف نکرده‌اند) و پرهيز از استرس براي اين بيماران توصيه مي‌شود. اين افراد براي تنظيم ميزان داروي مورد نياز خود با مشورت پزشک مي‌توانند از داروهايي با اثر درازمدت استفاده کنند و مصرف داروهاي ديورتيک را کاهش دهند.

غذا نخوردن، روزه‌داري‌هاي طولاني و رژيم‌هاي کم کربوهيدرات به دليل ايجاد حالت کتوز مي‌توانند موجب تسريع حملات نقرس شوند. اين بيماري گاه منجر به جراحي مي‌شود. با پيشرفت بيماري، علايم سريع‌تر و براي مدت طولاني‌تر بروز مي‌کنند. براي جلوگيري از تشديد بيماري، عموما (طبق توصيه متخصص) بهتر است روزه‌داري انجام نشود.

افراد مبتلا به صرع که بايد قرص‌هاي ضد تشنج استفاده کنند، نمي‌توانند روزه بگيرند، زيرا ممکن است در طول روز دچار کاهش کلسيم و يا قند خون شده و تشنج کنند.

در کساني که سطح شاخص‌هاي خوني در مرز پايين محدوده طبيعي مي‌باشد، کاهش دريافت مواد مغذي در ماه رمضان ممکن است ميزان اين شاخص‌ها را باز هم کاهش دهد. چنانچه شدت کم‌خوني در افراد بالا باشد به گونه‌اي که نيازمند دريافت مکمل آهن در چند نوبت روزانه باشند، روزه‌داري قابل توصيه نخواهد بود.

کساني که مبتلا به کم‌خوني خفيف تا متوسط هستند بايد به کيفيت غذاي مصرفي خود در اين ماه مبارک توجه بيشتري نمايند و مصرف مواد غذايي غني از آهن و پروتئين‌ها به ويژه پروتئين‌هاي از نوع هم (اولويت گوشت قرمز به پروتئين گياهي) را افزايش دهند. همچنين مصرف ميوه‌هاي خشک به خصوص زردآلو و تمشک و مصرف آجيل خام (مانند پسته و بادام) براي آنها مفيد است. اين افراد بايد از مصرف چاي تا 2 ساعت بعد از غذا به ويژه پس از مصرف مواد غذايي غني از آهن پرهيز کنند.